Zeherlenmenin elametleri
Müxtəlif zəhərli maddələrə görə bədən funksiyalarının pisləşməsi kimi təyin edilə bilən zəhərlənmə, insanın həyati funksiyalarına təsir göstərə bilər. Səbəbindən asılı olaraq insanda müxtəlif zeherlenmenin elametleri görünə bilər. Zəhərlənmə halında ürəkbulanma, qusma, qarın ağrısı, zəiflik, başgicəllənmə və ishal ən çox görülən əlamətlər sırasındadır. Zəhərlənmə tez-tez qida səbəbindən baş verir. Bununla belə, inhalyasiya və dəri zəhərlənməsinin sayı küçümsenmeyecek qədər çoxdur. Bir şəxs zəhərləndiyini anladıqda, mümkün sağlamlıq problemlərinin qarşısını almaq üçün dərhal həkimə müraciət etmək son dərəcə vacibdir. Şəxs zəhərlənmə şübhəsi ilə səhiyyə müəssisəsinə müraciət edərsə, həkim əvvəlcə xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətini anlamaq üçün fiziki müayinə aparır. Zəhərlənmə ağırdırsa, həyati əlamətlər qiymətləndirilir və şüur yoxlanılır. Müalicə başlamazdan əvvəl xəstənin zəhərlənməsinə səbəb olan faktoru müəyyən etmək son dərəcə vacibdir. Məsələn, kimyəvi maddələr udulursa, xəstəni heç vaxt qusmağa məcbur etmək olmaz. Buna görə də, zəhərli maddənin növü və insanın müntəzəm olaraq istifadə etdiyi dərmanlar kimi məlumatlar son dərəcə vacibdir. Zəhərlənmə əlamətlərinə və müalicəsinə keçməzdən əvvəl “Zəhərlənmə nədir?” sualına cavab verməlidir.
Zəhərlənmə nədir?
Zəhərlənmə orqanizm üçün zərərli olan zəhərli maddənin və ya normal olaraq toksik olmayan maddənin böyük miqdarda qəbulu ilə bir və ya bir neçə orqanizm funksiyasının pozulması kimi müəyyən edilə bilər. Zəhərlənmə insanın yaşına, fiziki xüsusiyyətlərinə, məruz qaldığı zəhərli maddənin növünə, orqanizmə daxil olma üsuluna və dozasına görə fərqlənir. Zəhərlənmələrin 60%-i 5 yaşa qədər uşaqlarda, 90%-i isə ev şəraitində baş verir. Zəhərlənməyə səbəb olan amillərin başında xarab qidalar, dərmanlar, spirt və həzm yolu ilə qəbul edilən göbələklər dayanır. Bununla belə, zəhərlənmə inhalyasiya və ya dəri yolu ilə də baş verə bilər. Zəhərlənmənin səbəbindən asılı olaraq, insanda görülən əlamətlər fərqlənir. Eynilə, müalicənin növü törədicinin aşkarlanmasından asılı olaraq dəyişir. Şəxsin müxtəlif səbəblərdən zəhərləndiyi müşahidə edildikdə, ilk növbədə, zəhərlənməyə səbəb olan zəhərli maddə xəstədən çıxarılmalı və ilkin tibbi yardım göstərilə biləcəyi müəssisəyə müraciət edilməlidir.
Zəhərlənməyə səbəb olan amillər hansılardır?
Zəhərlənməyə səbəb olan faktordan asılı olaraq insanda bir çox fərqli əlamətlər yarana bilər. Bəzi zəhərlənmə növləri ölümlə nəticələnə biləcək qədər ciddi ola bilər. Buna görə də zəhərlənməyə səbəb olan faktoru müəyyən etmək son dərəcə vacibdir. Zəhərlənmə üç fərqli şəkildə baş verir.
Həzm yolu ilə keçən zəhərlənmələr
Ağızdan qəbul edilən zəhərli maddələrin səbəb olduğu zəhərlənmə bütün dünyada ən çox yayılmış zəhərlənmə növüdür. Korlanmış qidalar, zəhərli göbələklər, həddindən artıq spirt istifadəsi, yüksək dozada dərmanlar və təmizlik məhsulları kimi kimyəvi maddələrin şüurlu və ya şüursuz istehlakı həzm yolu ilə zəhərlənmənin əsas səbəblərindəndir. Qida zəhərlənməsinin simptomları da zəhərlənməyə səbəb olan faktora görə fərqlənir.
- Qida zəhərlənməsi: Əsasən bakteriya və ya toksinlərə məruz qalmış yemək və ya içki istehlakı nəticəsində yaranır. Qida zəhərlənməsi daha çox yayılmışdır; Pis bişmiş ət, balıq, pasterizə olunmamış süd və təmizlənməmiş suda campilobater (Campylobacter) adlı bakteriyalara görə baş verir. İkinci ən çox yayılmış səbəb salmonella bakteriyasıdır. Bu bakteriya çiy yumurta, çiy ət, pasterizə olunmamış süd və quş ətində də olur. Qida zəhərlənməsinə səbəb olan digər amillər arasında E. coli (Escherichia coli, coli bacillus), clostridium botulinum, listeria, shigella və clostridia adlı bakteriyalar var. Qida zəhərlənmələrində tez-tez ürəkbulanma, qusma, şişkinlik, ishal və qarın ağrısı kimi əlamətlər müşahidə olunur.
- Kimyəvi maddələrin qəbulu: Kimyəvi maddələrin qəbulu nəticəsində zəhərlənmə şüurlu və ya şüursuz şəkildə baş verə bilər. Şüursuz zəhərlənmə tez-tez kimyəvi maddələr əvvəlcədən qida maddələri olan məhsulların qutularına yerləşdirildikdə baş verir. Paltar dərmanı , duzlu spirt, ağartıcı və rəng açıcı kimi kimyəvi maddələrin ağızdan qəbulu son dərəcə təhlükəlidir. 3-cü dərəcəli mədə yanıqlarına səbəb ola biləcək bu vəziyyətdə məhsulun təkrar eyni yoldan keçərək verdiyi zərəri artırmaması üçün adamı heç vaxt qusdurmamaq lazımdır. Su, süd, ayran və s.içkilər verilməməlidir. Xəstəni mümkün qədər tez koma vəziyyətinə salmaq (yarı meylli, sağ üstə uzanmaq), üstü örtülməli, təcili yardım çağırmaq lazımdır. Bu, ürəkbulanma, ishal, mədə və boğazda yanma hissi kimi əlamətlərlə xarakterizə olunur.
- Dərman zəhərlənməsi: Ölümlə nəticələnə biləcək ciddi problemlərə səbəb olan dərman zəhərlənməsi uşaqların təsadüfən çox dərman qəbul etməsi və ya dərmanların şüurlu şəkildə qəbulu zamanı baş verə bilər. Erkən aşkarlanıb tez müdaxilə edildiyi təqdirdə təsiri qarşısı alına bilən bu zəhərlənmə növündə xəstə təcili yardım gələnə qədər koma vəziyyətində saxlanılmalıdır. Dərman zəhərlənməsinin simptomları ürəkbulanma, qusma, qıcolmalar, kramplar, qarın ağrısı, tənəffüsün sürətlənməsi, ürək döyüntülərinin artması, yuxululuq, huşsuzluq və huşun itirilməsi kimi görünə bilər.
Tənəffüs yolu ilə zəhərlənmə:
Zəhərli maddələrin tənəffüsü ilə yaranan bu vəziyyət ikinci ən çox görülən zəhərlənmə növüdür. Zəhərli maddələrin tənəffüs yolu ilə orqanizmə daxil olması nəticəsində yaranan tənəffüs yolu ilə zəhərlənmələr daha çox boru sızması, baca sızması, dəm qazı kimi səbəblərdən ətraf mühitə sızan karbonmonoksit qazının nəfəs alması ilə baş verir. Baş ağrısı, ürəkbulanma, yorğunluq, nəfəs darlığı, ürək döyüntüsü ən çox görülən təsbitlər arasındadır. Belə hallarda insan tez təmiz hava ala biləcəyi bir mühitə aparılmalı, qaz mühitində bütün pəncərə və qapılar açılaraq yer havalandırılmalıdır. Xəstə huşsuzdursa, koma vəziyyətində təcili yardım çağırılmalıdır. Tənəffüs yolu ilə zəhərlənmələrə səbəb olan digər amil ağartıcı kimi kimyəvi maddələrin fərqli kimyəvi maddə ilə qarışdırılmasıdır. Ağartıcı və duz ruhunun birləşməsi bunun ən yaxşı nümunəsidir. Gözlərin yanması, dəri qaşınması, qızartı, ürəkbulanma, qusma, tənəffüs çətinliyi, başgicəllənmə, ishal və sinə ağrısı ən çox görülən əlamətlərdir. Belə hallarda insan tez bir zamanda ətraf mühitdən çıxarılmalı, qusdurulmamalı və tez bir zamanda səhiyyə müəssisəsinə aparılmalıdır.
Dəri vasitəsilə zəhərlənmə:
Zəhərli maddələrin dəri ilə təması zamanı baş verən bu növ zəhərlənmələr daha çox həşərat dişləməsi, dərman iynəsi, saç boyası və zəhərli kimyəvi maddələrin dəri ilə təması və ya dəri vasitəsilə udulması nəticəsində baş verir. Dəri zəhərlənməsində simptom əsasən qızartı, şişkinlik, iltihab və təmas sahəsində hissiyatın itirilməsi ilə xarakterizə olunur. Təsirə məruz qalan zəhərli maddənin növündən asılı olaraq, uyuşma bütün əzaya və ya bütün bədənə yayıla bilər. Belə hallarda əllər zəhərli maddə ilə təmasda olubsa, onları tez yumaq və çirklənmiş paltarları çıxarmaq lazımdır. Zəhərə məruz qalan bədən bölgəsi bol su ilə yuyulmalı və ən yaxın təcili yardım otağına müraciət edilməlidir.
Zəhərlənmənin əlamətləri hansılardır?
Bədənə müxtəlif yollarla daxil olan müxtəlif növ zəhərlər orqanizmin həyati funksiyalarına zərər verən səviyyədə ola bilər. Buna görə də zəhərlənmənin mənbəyini müəyyən etmək son dərəcə vacibdir. Zəhərlənmə üç fərqli şəkildə baş verir: udma, inhalyasiya və dəri. Qəbul zamanı zəhərlənmənin simptomları ümumiyyətlə ürəkbulanma, qusma, qarın ağrısı və ishal şəklində müşahidə olunur. Zəhərli maddənin inhalyasiyası nəticəsində yaranan zəhərlənmələrdə təngnəfəslik, baş ağrısı, dərinin qızarması, göyərmə və başgicəllənmə kimi əlamətlər görünə bilər. Dəri yolu ilə zəhərlənmə isə ümumiyyətlə qızartı, hissiyat itkisi və iltihab hissi kimi əlamətlərlə irəliləyir. Zəhərlənmə qan dövranı sistemini təsir etdikdə baş ağrısı, soyuq tər, ürəyin dayanması şəklində əlamətlər, sinir sistemi təsirləndikdə isə əzələ ağrısı, yığılma, hərəkət pozğunluğu, şok və huşun itirilməsi kimi əlamətlər müşahidə edilir.
İnsanın zəhərləndiyi müşahidə edildikdə, ilk növbədə, zəhərli maddə tapılmalı və insandan uzaqlaşdırılmalıdır. Xəstənin həyati funksiyaları təmin edildikdən sonra xəstə dərhal ən yaxın tibb müəssisəsinin təcili yardım şöbəsinə aparılmalıdır. Zəhərləndiyinizi düşünürsünüzsə, yaxınlıqdakı tibb müəssisəsinə müraciət etməyi və müayinələrdən keçməyə laqeyd yanaşmayın.
İstinad :https://medicalpark.com.tr/
