Hamilelikde qan azligi
Xalq arasında qanazlığı olaraq da bilinən anemiya xüsusilə ölkəmizdə mühüm sağlamlıq problemidir. Oksigen qanda hemoglobin adlı zülala bağlanaraq daşınır.Qırmızı qan hüceyrələrində olan hemoglobin də qana qırmızı rəng verən maddədir. Hemoqlobin səviyyəsinin normadan aşağı olması qan azlığı adlanır.
Qadınlarda ən çox rast gəlinən anemiya növü dəmir çatışmazlığı anemiyasıdır. Dəmir hemoglobinin əsas strukturunda olan bir elementdir. ABŞ-da qadınların 10-30%-nin qan azlığı olduğu düşünülür. Qadınlar kişilərə nisbətən anemiyaya daha çox meyllidirlər. Bunun əsas səbəbi menstrual qanaxma ilə müntəzəm və davamlı olaraq qan itirmələridir. Bundan əlavə qadınların yemək vərdişlərinin kişilərdən fərqli olması da qan azlığına meyli artırır.
Hamiləlik dövründə qan azlığı
Hamiləlik anemiya riskini artıran bir prosesdir. Qan əsasən 2 hissədən ibarətdir. Birinci hissə formalı elementlər adlanan ağ qan hüceyrələri və qırmızı qan hüceyrələri kimi hüceyrələr, ikinci hissə isə bu formalı elementləri daşıyan maye, yəni plazmadır. Qırmızı qan hüceyrələrinin (qırmızı qan hüceyrələri, eritrositlər) plazmaya nisbəti hematokrit adlanır. Normalda hematokrit 38-45% arasındadır. Yəni qanın 38-45%-i formalı elementlərdən, qalanı isə plazmadan əmələ gəlir. Hamiləlik dövründə qan həcmi təxminən 50% artır. Bu artımın çoxu plazma hissəsindədir. Qırmızı qan hüceyrələri plazma kimi sürətlə çoxala bilmir.Bu zaman qanda qırmızı qan hüceyrələrinin konsentrasiyası azalır və hamiləlikdən əvvəlki dövrə nisbətən aşağı enir. Bu, xüsusilə hamiləliyin ilk yarısında özünü göstərir. Hamiləlik irəlilədikcə qırmızı qan hüceyrələrinin istehsalı artır. İstehsalın artması dəmirə olan tələbatı artırır. Əvvəlcə lazım olan dəmir bədəndəki depolardan qarşılanır, lakin bu ehtiyatlar çox vaxt ehtiyacı qarşılamaq üçün kifayət etmir. Əgər insan pəhriz və ya dərman vasitəsi ilə kifayət qədər dəmir qəbul etmirsə, qan azlığı yaranır. Bu tip anemiya hemodilüsion anemiya adlanır. Hamilə qadınların təxminən 20%-nin anemiya olduğu bilinir.
Ümumiyyətlə, hemoglobin səviyyəsinin 10 q/dL-dən aşağı olması anemiya kimi müəyyən edilir. Hemodilüsyonun olması halında hematokrit səviyyəsi 38-45%-dən 34%-ə qədər düşür. Çoxlu hamiləliklərdə bu dəyər 30%-ə qədər azala bilər. Hamiləliyə görə bu fizioloji hemodilyasiya oksigen daşıma qabiliyyətinin azalmasına səbəb olmur və hamiləlikdə anemiya riskini artırmır. Əsl problem hamiləliyin ilk 3 ayında qan azlığı və ya anemiya kimi hamiləliyə başlamaqdır.
Hamiləlikdə anemiyanın mümkün səbəbləri:
- Dəmir çatışmazlığı anemiyasının ən çox görülən səbəbi dəmirin kifayət qədər qəbul edilməməsidir.Dəmir heyvani qidalarda və yaşıl yarpaqlı tərəvəzlərdə boldur.
- Fol turşusu çatışmazlığı da anemiyaya səbəb olur.
- Hemoroid və ya oxşar patologiyalar səbəbindən xroniki qan itkisi
- İnkişaf edən körpə ananın qan ehtiyatını tükəndirir
- Travma və ya qəza kimi hallarda ani və həddindən artıq qan itkisi
- Anemiyanın digər səbəbləri
Risk faktorları:
- Çoxlu hamiləlik
- qidalanma
- Siqaret çəkmək (qida maddələrinin udulmasını azaldır)
- Alkoqol istifadəsi
- Həzm sistemi xəstəlikləri
- Müəyyən dərmanların istifadəsi
Simptomlar:
Bir çox hallarda insan qanazlığından xəbərsiz olur. Anemiya birdən deyil, tədricən inkişaf etdikdə, orqanizmdə bu vəziyyətə dözümlülük yaranır. Anemiya tez-tez müntəzəm müayinələr zamanı aşkar edilir. Ən çox görülən simptomlar bunlardır:
- Zəiflik
- Tez yorulma
- solğun görünüş
- Ürək döyüntüsü
- Pilləkənləri qalxmaq, gəzinti kimi fəaliyyətlərdə yorğunluq və nəfəs darlığı
- başgicəllənmə, huşunu itirmə
- Baş ağrısı
- Dırnaq əsaslarının solması
- sarılıq (nadir)
- Qarın ağrısı (nadir)
Bu əlamətlərin əksəriyyətinin normal olaraq hamiləliyin ilkin mərhələlərində müşahidə olunduğunu da nəzərdən qaçırmaq olmaz.
Diaqnoz:
Anemiya diaqnozu çox asandır. Anemiya qan analizi ilə müəyyən edilə bilər. İlk nəzarətdə ediləcək qan sayı hamiləlikdən əvvəl anemiyanın varlığının anlaşılması baxımından əhəmiyyətlidir. Hamiləlik təqibi zamanı qan sayı 24-28 olur. hər həftə təkrarlanmalıdır.
Ağırlıq dərəcələri:
Hemoqlobinin (Hb) səviyyəsindən asılı olaraq anemiyanın aşağıdakı dərəcələri ayırd edilir:
Normanın aşağı sərhədləri:
- hemoqlobin – 100–110 q/l;
- hematokrit – 0,32;
- eritrositlər – 3,5 x 1012/l.
ÜST-ün təsnifatına görə anemiyanın aşağıdakı dərəcələri ayırd edilir:
- yüngül dərəcə – Hb 90–110 1/l;
- orta dərəcə – Hb 70–89 q/l;
- ağır dərəcə – Hb 70 q/l-dən aşağ
Müalicəsi:
Dəmir çatışmazlığı anemiyasının müalicəsi sadədir. Ümumiyyətlə, müalicə ağızdan həblər və ya şərbət şəklində dəmir preparatları ilə aparılır. Nadir hallarda inyeksiya şəklində dəmir qəbulu tələb oluna bilər. Ağır anemiyada qanköçürmə tələb oluna bilər.
Hamiləliyin başlanğıcında qan azlığı olmasa belə, bir çox qadına dəmir tövsiyə olunur. Bunun məqsədi dəmir anbarlarına dəstək olmaqdır. Normal qan dəyərləri olan qadınlarda dəmirin istifadəsi 24 həftəyə qədər gecikdirilə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, dəmir dərmanları qəbizlik və ürək bulanmasına səbəb ola bilər, həmçinin nəcis qara rəngə boyanır.
Fəsadları:
Hamilelikde qan azligi bəzi problemlərə səbəb ola bilər. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi erkən doğuş riskinin artmasıdır.
- vaxtından əvvəl doğuş riskinin artması
- Uşaqlıqda inkişafınləngiməsi
- aşağı çəki olan körpə
- Doğuşdan sonra ananın sağalmasında gecikmə
- Doğuşdan sonra anada infeksiya riskinin artması
- Doğuş zamanı normal qan itkisi anemiyalı bir qadında təhlükəli səviyyələrə çatır
Tədbirlər:
- Kifayət qədər dəmir tərkibli qidalardan istifadə edin
- Tərkibində kifayət qədər miqdarda fol turşusu olan qidalardan istifadə edin.
- Kifayət qədər C vitamini alın. Vitamin C bağırsaqlardan dəmirin sorulmasını asanlaşdırır.
- Müayinələrə laqeyd yanaşmayın
- Mütəmadi olaraq həkiminizin verdiyi vitamin və dəmir dərmanlarından istifadə edin
Hamiləlik dövründə nə qədər dəmir qəbul edilməlidir?
Hamilə qadının bütün hamiləlik dövründə ümumi dəmir ehtiyacı 1000 mq-dır. Bunun 300 mq-ı körpəyə və plasentaya ötürülür. Normalda mədə və bağırsaqlardan 200 mq atılır. Artan qan hüceyrə ehtiyacını ödəmək üçün 500 mq istifadə olunur.
Hamiləlik dövründə gündəlik dəmir ehtiyacı 7 mqdir. Çox az qadın hamiləlikdən əvvəl bu ehtiyacı ödəmək üçün kifayət qədər dəmir ehtiyatına malikdir. Qırmızı ət və yaşıl tərəvəzlər yaxşı dəmir qaynağı olsa da, pəhrizdə qəbul edilən dəmir miqdarı bu ehtiyacı ödəyə bilməz. Hamiləlik dövründə xaricdən dəmir əlavəsi zərurətə çevrilir.
Dəmir qəbulu ilk 16 həftədə mövcud olan ürəkbulanma və qusmanı bir qədər artıra bilər. Bu baş verərsə, ilk 16 həftədən sonra dəmir əlavəsi kəsilə və yenidən başlana bilər. Bu təsiri azaltmaq üçün onu gecə və acqarına qəbul etmək olar. Onu acqarına qəbul etmək də dəmirin sorulmasını artırmaqda faydalıdır. Dəmirin udulmasını artıran digər amil C vitaminidir. Bu səbəbdən tərkibində bu vitamin olan dəmir həblərinə üstünlük verilməlidir. Dəmir tabletlərindəki 200 mq elementar dəmir hamiləlikdə tələbatı ödəmək üçün minimum dəmir dozasıdır.
ÜST-ün məsləhətlərinə əsasən, hətta hemoqlobin aşağı səviyyədə olmadıqda belə, dəmir preparatlarının istifadəsi hamiləliyin 2-3-cü trimestrlərindən, südvermənin ilk yarım ilinə qədər davam etdirilməlidir. Lakin, bütün hallarda bu vasitələrin təyin edilməsi barədə qərar fərdi qaydada verilir.
3-cü dərəcəli anemiya stasionara hospitalizasiya tələb edir. Hemoqlobinin bu göstəricilərində adətən qadına eritrositar kütlə köçürülür. Lakin bu prosedur infeksion xəstəliklərlə yoluxma riski ilə təhlükəlidir. Buna görə də, patologiyanı erkən mərhələlərdə aşkarlayıb müalicə etmək daha yaxşıdır.
İstinad :
